Περίληψη / Summary
Subotić Gojko, Αλληλογραφία μεταξύ του Μολδαβού δούκα Στέφανου του Μεγάλου και του αρχιεπισκόπου Αχρίδας Δωροθέου. Κίνητρα και χρόνος προέλευσης
Το καλοκαίρι του 1844, ο νεαρός σλαβιστής Βίκτορ Ιβάνοβιτς Γκριγκόροβιτς έφτασε από την Οδησσό στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό να συλλέξει, στις βαλκανικές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, άγνωστο υλικό σχετικά με τη λογοτεχνική και πνευματική κληρονομιά των ορθόδοξων λαών. Επέστρεψε από το ταξίδι του τον επόμενο χρόνο όχι μόνο με πολύτιμες σημειώσεις, αλλά και με τους σάκους γεμάτους βιβλία από τα μοναστήρια και τις εκκλησίες που επισκέφθηκε. Τα χειρόγραφα αποτέλεσαν μια σημαντική συλλογή που κατατέθηκε, με το όνομά του, στο Μουσείο Ρουμιάντσεφ στη Μόσχα και πολύ νωρίς προκάλεσε το ενδιαφέρον των φιλολόγων και των ιστορικών της παλαιάς λογοτεχνίας. Μεταξύ αυτών ήταν και τα φύλλα από τη σλαβική μετάφραση του Συντάγματος του Ματθαίου Βλάσταρη, που αντιγράφηκε από τον γραφέα Δημήτριο από το Κράτοβο το 1466, σύμφωνα με την επιθυμία του αρχιεπισκόπου Δωροθέου της Αχρίδας. Το χειρόγραφο περιείχε τον γνωστό επίλογο του γραφέα με μια σημείωση ότι ο επίσκοπος της Αχρίδας είχε μελετήσει το βιβλίο, επειδή η Μεγάλη Εκκλησία δεν το είχε στη σερβική γλώσσα. Επιπλέον, στις κενές σελίδες του Συντάγματος περιείχε την αλληλογραφία μεταξύ του δούκα Στεφάνου του Μεγάλου και του αρχιεπισκόπου Αχρίδας Δωροθέου σχετικά με την ανάγκη χειροτονίας νέου μητροπολίτη στη Μολδαβία στη θέση του αποθανόντος. Ωστόσο, εκείνη την εποχή, λόγω του πολέμου του σουλτάνου εναντίον του Σκεντέρμπεης, ο μελλοντικός αρχιεπίσκοπος δεν μπόρεσε να έρθει στην Αχρίδα, οπότε ο δούκας ζήτησε από τον αρχιεπίσκοπο Δωρόθεο να στείλει έναν εκπρόσωπο που θα το έκανε εκ μέρους του. Από την άλλη πλευρά, ο ίδιος ο Δωρόθεος περίμενε να μετατεθεί, σύμφωνα με την απόφαση του σουλτάνου, μαζί με έναν ορισμένο αριθμό κληρικών και ευγενών, στην πόλη της Κωνσταντινούπολης, οπότε συνέστησε να καθιερωθεί στη Μολδαβία ένας μητροπολίτης σύμφωνα με το σύνταγμα των αγίων πατέρων, ο οποίος θα χειροτονούταν από τους αρχιερείς εκεί. Τα νέα αυτά συμφωνούσαν σε μεγάλο βαθμό με τα στοιχεία που παρουσίασε ο γραφέας Δημήτριος στον Επίλογό του, ωστόσο πολλά από αυτά τα στοιχεία δεν ήταν αληθή, οπότε το ενδιαφέρον περιεχόμενο διχάζει βαθιά τους ειδικούς ως προς το ζήτημα της αυθεντικότητας.
Στην περιγραφή του Γκριγκόρεβιτς για τη βιβλιοθήκη της Μητρόπολης της Αχρίδας, που βρήκε στην Εκκλησία της Παναγίας της Περιβλέπτου, το Συγγράμμα του Ματθαίου Βλαστήρη αναφέρεται τελευταίο, αντιγραμμένο, σύμφωνα με τον ίδιο, τον 15ο αιώνα, την εποχή του αρχιεπισκόπου Δωροθέου. Ωστόσο, το χειρόγραφο από το οποίο θα μπορούσαν να προέρχονται τα φύλλα του τόμου δεν είναι γνωστό σήμερα. Ωστόσο, δεδομένου του τρόπου γραφής του γραφέα Δημητρίου, ενός αντιγραφέα υψηλής καλλιέργειας, δεν αποκλείεται να βρεθεί το χαμένο χειρόγραφο. Εν τω μεταξύ, η κ. Μπιλιάνα Στίπτσεβιτς, σύμβουλος του Τμήματος Αρχαιογραφίας της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Βελιγραδίου, επιβεβαίωσε ότι τα υδατόσημα (φιλιγκράν), όπου απεικονίζονται τρεις λόφοι και ημισέληνο με σταυρό, σύμβολα των φύλλων του Γκριγκόροβιτς, ανήκει στα χρόνια κατά τα οποία δημιουργήθηκε το αντίγραφο του γραφέα Δημητρίου.
Μια εσωτερική ανάλυση του κειμένου μπορεί να συμβάλει στον προσδιορισμό του χρόνου και των κινήτρων που οδήγησαν στη σύνταξη της υποτιθέμενης αλληλογραφίας μεταξύ του δούκα της Μολδαβίας και του επικεφαλής της εκκλησίας της Αχρίδας. Σε αυτή την αλληλογραφία, ο ηγεμόνας της Μολδαβίας απευθύνθηκε στον αρχιεπίσκοπο της Πρώτης Ιουστινιανής και σε όλους τους Βουλγάρους και Σέρβους στις χώρες της Δακίας, και στην απάντησή του υπέγραψε ως Δωρόθεος, ελέω Θεού αρχιεπίσκοπος Πρώτης Ιουστινιανής και προς όλους τους Βουλγάρους και Σέρβους και τα Βόρεια Μέρη και άλλους. Ωστόσο, ο αυθεντικός τίτλος αυτού του αρχιεπισκόπου στα ελληνικά έχει διατηρηθεί:
†Δωρόθεος ἐλέῳ Θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος τῆς Πρώτης Ἰουστινιανῆς καί πάσης Βουλγαρίας†
που δεν αναφέρουν τις βόρειες περιοχές. Ο τίτλος, παρόμοια με αυτόν του Δωρόθεου από την αλληλογραφία με τον ηγεμόνα της Μολδαβίας εμφανίστηκε για πρώτη φορά μόνο όταν ο αρχιεπίσκοπος Πρόχορος έγινε επικεφαλής της (περίπου 1525-1550) - προσπάθησε να επεκτείνει την Επισκοπή της Αχρίδας, αλλάζοντας, ανάλογα με τις περιστάσεις, τον τίτλο που παραδοσιακά συνδέονταν με τον θρόνο της Πρώτης Ιουστινιανής.
Τα νέα στοιχεία στη συζήτηση εισήχθησαν από τον Mihai Maksim, ο οποίος απέδειξε ότι εκείνη την εποχή όχι μόνο η Μητρόπολη της Μολδαβίας αλλά και η Μητρόπολη των Βλάχων ήταν στην πραγματικότητα υποτελείς της Εκκλησίας της Αχρίδας. Βρήκε τα αυτοκρατορικά διατάγματα που στάλθηκαν στους ηγεμόνες της Βλαχίας και της Μολδαβίας σχετικά με τη διαμάχη με τον αρχιεπίσκοπο Πρόχορο. Το πρώτο, που εκδόθηκε την 1η Ιουνίου 1544, επιβεβαίωνε τα δικαιώματα της Εκκλησίας της Αχρίδας - τα δικαιώματα αυτά, ωστόσο, αμφισβητήθηκαν από τα νέα έγγραφα ήδη στις 22 Σεπτεμβρίου, μετά από μαρτυρία του ίδιου του πατριάρχη Ιερωνύμου, ενώπιον της Πύλης, ότι οι Ρουμανικές Μητροπολιτικές Επαρχίες υπάγονταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Αυτό ταίριαζε στην ήδη αποτυχημένη προσπάθεια του αρχιεπισκόπου Προχόρου να προσάρτήσει την επισκοπή της Σερβίας στη μητρόπολη του. Ως εκ τούτου, μετά την αποτυχημένη προσπάθειά του να προσαρτήσει τις περιοχές του Νότου στη μητρόπολη, έπρεπε να προετοιμάσει προσεκτικά τα αποδεικτικά στοιχεία που θα τεκμηρίωναν τα αιτήματά του και θα έπειθαν το Αυτοκρατορικό Συμβούλιο (ντιβάνι) για τα δικαιώματα της Εκκλησίας της Αχρίδας στις επαρχίες του Βορρά. Υπό αυτή την έννοια, οι τίτλοι του αρχιεπισκόπου Προχόρου σε διαφορετικές περιστάσεις είχαν στοιχεία που είχαν ληφθεί από τους προηγούμενους τίτλους των Σέρβων εκκλησιαστικών ηγετών.
Δεν γνωρίζουμε αν, μετά από αυτές τις προετοιμασίες, που σημειώνονται στα φύλλα που πήρε μαζί του ο Γκριγκόροβιτς, ο αρχιεπίσκοπος Πρόχορος προσπάθησε ακόμη να αποδείξει το δικαίωμα της Εκκλησίας της Αχρίδας στη Μητρόπολη της Μολδαβίας ή αν η μετέπειτα εξέλιξη των γεγονότων ανέτρεψε την πραγματοποίηση αυτών των φιλοδοξιών. Ωστόσο, ακόμη και σε αυτή τη μορφή, ως βάση των προσπαθειών του αρχιεπισκόπου Προχόρου να διευρύνει την εξουσία του στο θρησκευτικό-πολιτικό επίπεδο, η υποτιθέμενη αλληλογραφία μεταξύ του Ρουμάνου Δούκα και του επικεφαλής της Εκκλησίας της Αχρίδας μαρτυρά την εξαιρετική ικανότητα με την οποία ο αρχιεπίσκοπος Πρόχορος κυβέρνησε την Επισκοπή του και τις προσπάθειές του να την διευρύνει με νέες επαρχίες.
Subotić Gojko, Correspondence between the Moldavian Duke Stephen the Great and the Archbishop of Ohrid Dorotheus. Motivations and time of origin
In the summer of 1844 the young Slavicist Viktor Ivanovic Grigorovic came from Odessa to Tsarigrad with an intention of gathering, in the Balkans parts of the Turkish Empire, the unknown material about the literary and spiritual heritage of Orthodox peoples. He returned from the trip the next year not only with precious notes but also with the saddle bags full of books from the monasteries and the churches that he visited. The manuscripts formed a significant collection that was deposited , under his name, in the Rumjancevs Museum in Moscow and very early provoked interest of philologists and historians of old literature. Among them were the sheets from the Slav translation of Matija Vlastar's (Matthew Blasteres) Syntagma, which was copied by the scribe Dmitar from Kratova in 1466, following the wish of Archbishop Dorotej from Ohrid. The manuscript contained the well known scribe's Epilogue with a note that the bishop of Ohrid had studied that book, because the Great Church did not have it in the Serbian language. In addition, the blank pages of the Syntagma contained the correspondence between the Duke Stephen the Great and the archbishop of Ohrid Dorotej on the need to ordain a new Metropolitan in Moldova in the place of the deceased one. However, at that time, due to the Sultan's warfaring against Skanderbeg, the future High Priest could not come to Ohrid, therefore, the duke asked the archbishop Dorotej to send a representative who would do that on his behalf. On the other hand, Dorotej himself expected to be transferred, according to the sultan's decision, with a certain number of clergymen and noblemen, to the city of Constantine, so he recommended that a metropolitan be seated in Moldova by the constitution of saint fathers who would be ordained by the High Priests there. The news very much corresponded with the data presented by the scribe Dmitar in his Epilogue, however much of that data was not true, so the interesting contents deeply divided the experts around the issue of authenticity.
In Grigorevic's description of the library of the Cathedral Church in Ohrid, that he found in the Church of Most Holy Mother of God of Perivlepta, Matthew Blasteres' Syntagma was cited the last, copied, according to him, in 15th century, at the time of archbishop Dorotej. However, the manuscript from which the tom sheets could have originated is not known today. But given the scribe Dmitar's manner of writing of scribe Dmitar, a copier of high culture is well known, it is not excluded that the lost manuscript would be found. In the meantime, Mrs. Biljana Stipcevic, the adviser of the Arcehographic Department of the National Library in Belgrade, confirmed that the water (filigree) sign that represented three hills and crescent with the cross, signs of Grigorovic's sheets, belong to the years in which the copy of the scribe Dmitar originated.
An internal text analysis may contribute to determining the time and motivations leading to making of the alleged correspondence between the Moldavan Duke and the head of the Ohrid church. In that correspondence the Moldavan ruler turned to the archbishop of Justiniana Prima and all the Bulgarians and Serbs in Dachia countries, and in the answer he signed as Dorotej, by mercy of God archbishop of Justiniana Prima and to all the Bulgarians and Serbs and Northern Parts and others. However, the authentic title of this Archbishop in Greek has been preserved:
†Δωρόθεος ἐλέῳ Θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος τῆς Πρώτης Ἰουστινιανῆς καί πάσης Βουλγαρίας†
which do not mention the northern areas. The dignity similar to that of Dorotej from the correspondence with the Moldavan ruler appeared the first time only when archbishop Prohor became its head (about 1525-1550) - he tried to expand the Diocese of Ohrid, changing, according to circumstances, the title traditionally associated to the throne of the Justiniana Prima.
The new data in the debate was introduced by Mihai Maksim, proving that at that time not only the Moldavan but the Vlachs Metropolitanate were actually subordinated to the Church of Ohrid. He found the imperial edicts sent to the rulers of Vlachia and Moldova relating to the dispute with archbishop Prohor. The first one, issued on 01 June 1544, confirmed the rights of the Church of Ohrid - these rights were, however, contested by the new documents as soon as on 22 September, after testimony of the patriarch himself Jeremiah before the Porta that the Romanian Metropolitanates were subordinated to the Ecumenical Patriarchate of Constanti- nople. This suited the already failed attempt of archbishop Prohor to attach the episcopacy of Servia to his Diocese. Therefore, after his failed attempt to annex the areas in the South to the Diocese, he had to carefully prepare the proofs that would substantiate his demands and convince the Imperial Council (divan) of the rights of the Church of Ohrid to the eparchies in the North. In that sense, the titles of archbishop Prohor in different circumstances had the elements taken from the earlier titles of Serb church heads.
We do not know whether, after these preparations, noted on the sheets that Grigorovic took with him, archbishop Prohor still attempted to prove the right of the Church of Ohrid to Moldavan Metropolitanate or the later turn of events thwarted the realization of these ambitions. But, preserved even in this form, as a basis of the attempts of archbishop Prohor to enlarge its power at the religious-political plan, the alleged correspondence between the Roman Duke and the head of the Church of Ohrid testifies of an extraordinary skill with which archbishop Prohor ruled with its Diocese and his efforts to enlarge it with new eparchies.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου