Περίληψη / Sommario
Στο τέμπλο της εκκλησίας της Παναγίας του άρχοντος Αποστολάκη στην Καστοριά, ένα μνημείο που χρονολογείται από το 1606, είναι ενσωματωμένη η δεσποτική εικόνα του αγίου Μηνά της Αιγύπτου, διαστάσεων 1,08 x 69 x 4,5 εκ. Η εικόνα βρίσκεται σε άριστη κατάσταση. Στο πίσω μέρος απεικονίζεται ένας ζωγραφισμένος φυλλοφόρος σταυρός της Αναστάσεως, σε χρυσό φόντο. Ο άγιος Μηνάς απεικονίζεται έφιππος σε χρυσό φόντο, πάνω από ένα σκούρο κόκκινο τοπίο απόκρημνων βράχων, με στρατιωτική ενδυμασία, ένας σχετικά σπάνιος εικονογραφικός τύπος.
Σε αντίθεση με άλλους στρατιωτικούς αγίους της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, αυτός ο άγιος, ιππεύοντας σε άνετη θέση προς τα αριστερά, δεν φαίνεται να επιτίθεται σε εχθρό. Ένα σχοινί, που δεν το κρατάει ο άγιος, σέρνει δύο άγρια κυνοειδή ζώα που μοιάζουν με άγριους λύκους, αποδοσμένα με φυσιοκρατικό τρόπο.
Στο επάνω μέρος, η επιγραφή με κεφαλαία γράμματα αναφέρει: Ο ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ Ο ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ (ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ Ο ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ). Η εικονογραφία του Αγίου Μηνά της Αιγύπτου να διώχνει λύκους από τις βραχώδεις φωλιές τους, που χρησιμοποιείται σε αυτή την εικόνα της Καστοριάς, είναι σπάνια. Εμφανίζεται σε μια τοιχογραφία του τέλους του 15ου αιώνα στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής στο Μπραΐτσινο της Βόρειας Μακεδονίας.
Ένας παρόμοιος άγιος Μηνάς έφιππος, πάλι συνοδευόμενος από τρία άγρια ζώα, βρίσκεται σε εικόνα του 18ου αιώνα στη Συλλογή του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού στην Θεσσαλονίκη. Το ίδιο θέμα βρίσκεται και σε δύο μεταγενέστερες εικόνες, του 17ου-18ου και 19ου αιώνα αντίστοιχα στη Βουλγαρία (στο Πλόβντιβ και στο Ντραγκουτίνοβο).
Από τεχνικής και στυλιστικής άποψης, η σύνθεση είναι πολύ καλά μελετημένη και συμμετρική. Το άλογο με το γκριζωπό τρίχωμα αποδίδεται με εξαιρετική πλαστικότητα και δυναμική κίνηση. Το σκούρο κόκκινο ορεινό τοπίο απεικονίζεται με φυσιοκρατικό τρόπο. Ο άγιος απεικονίζεται σύμφωνα με καθιερωμένα εικονογραφικά πρότυπα, ως μεσήλικας άνδρας με σγουρά μαλλιά και κοντή, στρογγυλεμένη γκριζόλευκη γενειάδα. Οι παλάμες των χεριών, συμπεριλαμβανομένων των δακτύλων, είναι καλογραμμένες με φυσιοκρατικό τρόπο.
Τα στυλιστικά χαρακτηριστικά και η γενική τυπολογία του αγίου που απεικονίζεται με λεπτή σωματική διάπλαση αναμφίβολα κατατάσσουν την εικόνα ανάμεσα στις ποικίλες εκφράσεις της λεγόμενης Καστοριανής σχολής της τελευταίας δεκαετίας του 15ου αιώνα. Η «σχολή» αυτή ακολουθεί τη βυζαντινή παραδοσιακή εικονογραφία, αλλά παράλληλα εκφράζει τάσεις ανανέωσης, με τον εμπλουτισμό στοιχείων της καθημερινής ζωής της εποχής, σε συνδυασμό με στοιχεία της υστερογοτθικής τέχνης του 15ου αιώνα και αντίστοιχα της υφαντικής παράδοσης της Ανατολής.
Ζωγραφική που καταγράφηκε κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας της «σχολής» βρίσκεται σε επτά εκκλησίες στην Καστοριά, που χρονολογούνται από τα τέλη του 15ου έως τις αρχές του 16ου αιώνα. Όσον αφορά τις εικόνες, παρατηρούνται ομοιότητες και συγγένειες με την εικόνα της Αγίας Παρασκευής (τέλη 15ου αιώνα), το δεξί μέρος μιας αμφίπλευρης εικόνας του Αγίου Παντελεήμωνος (τελευταίο τέταρτο του 15ου αιώνα) και των βημόθυρων που απεικονίζουν τον Ευαγγελισμό (τελευταίο τέταρτο του 15ου αιώνα και 1480-1490 αντίστοιχα), όλα εκτίθενται στο Βυζαντινό Μουσείο Καστοριάς και προέρχονται από διάφορες εκκλησίες της πόλης.
Στα έργα της σχολής περιλαμβάνεται επίσης η εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ από το Μουσείο Μεσαιωνικής Τέχνης στην Κορυτσά. Συμπερασματικά, η εικόνα του Αγίου Μηνά από την Καστοριά, με τη σπάνια τυπολογία των λυκόμορφων άγριων θηρίων, περιλαμβάνεται στα έργα της σχολής της Καστοριάς και τονίζει τη σημασία, τη λαμπρότητα και την απήχησή της σε ολόκληρη τη Βαλκανική Χερσόνησο.
Sull'iconostasi del tempio della Panaghia del Signore Apostolakis a Kastoria, un monumento datato secondo nel 1606, e incorporata l'icona despotica di San Mena dΈgitto, di dimensioni 1,08 x 69 x 4,5 cm. L'icona si conserva in ottime condizioni. Sul verso reca dipinta una croce della Resurrazione fillofora, campeggiata sul fondo dello stesso colore. San Mena e raffigurato a cavallo sul fondo oro, sopra un paesaggio rosso cupo fatto di rocce scoscese, in abito militare, in un tipo iconografico relativamente raro.
Α differenza degli altri santi militari della chiesa ortodossa orientale, questo santo cavalcando in positura comoda verso sinistra non sembra andare contro un nemico. Una corda, non tenuta dal santo, trascina due canimorfi animali feroci assomiglianti ai lupi selvaggi, resi in modo naturalistico. Ιn alto, si vede l'iscrizione in scrittura capitale: Ο ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ Ο ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ (SAN ΜΕΝΑ IL TAUMATURGO). L' iconografia di san Mena d'Έgitto che scova i lupi dai loro rifugi nelle rocce, adoperata in questa icona di Kastoria, e rara. Si riscontra in un affresco del tardo 15° sec. nel convento di santa Paraskevi a Brajcino della Macedonia del Nord. Simile, sempre accompagnato da tre animali feroci, e il san Mena a cavallo, in una icona del 18° sec. della Collezione del Museo della Cultura Bizantina di Ίhessaloniki. Lo stesso tema si riscontra anche in due icone piu tarde, rispettivamente del 17°-18° e del 19° sec. in Bulgaria (a Plovdiv e a Dragutinovo). Dal punto di tecnica e stile, la composizione risulta molto bene studiata e simmetrica. Ι1 cavallo dal mantello grigiastro e reso con eccellente plasticita e movimento dinamico. Ι1 paesaggio montuoso di colore rosso scuro e raffigurato in modo naturalistico. Ι1 santo e rappresentato secondo i modelli iconografici stabiliti, da uomo di mezza eta, dai capelli ricci, con una barba bianca grigia corta e arrotondata. Ι palmi delle mani, cosi le dita sono bene dipinti in modo naturalistico. Le caratteristiche dello stile e la tipologia generale del santo effigiato di corporatura snella, fanno indubbiamente rientrare l'icona tra le diverse espressioni della cosiddetta scuola di Kastoria dell'ultimo decennio del 15° sec. Tale scuola segue la tradizione iconografica bizantina, esprimendo perό in parallelo delle tendenze di rinnovamento, arricchendosi di aspetti tratti dalla vita quotidiana del tempo in combinazione con elementi atistici del tardo gotico del 15° sec. nonche dalla tradizione dell'arte tessile orientale. La pittura registrata nell'attivita della "scuola" si riscontra in sette templi di Kastoria, datati alla fine del 15° sec. fino agl' inizi del 16° sec. Per quel che riguarda le icone, si osservano somiglianze e affinita con l'icona di Santa Paraskevi (fine del 15° sec.), il recto di un'icona bilaterale di San Pantaleone (ultimo quarto del 15° sec.) e le ante della porta santa dell'iconostasi recanti lΆnnunciazione (ultimo quarto del 15° sec. e 1480 -1490 rispettivamente), tutte esposte nel Museo Bizantino di Kastoria, provenienti da diverse chiese della citta. Tra le opere della scuola rientra anche l'icona dell'arcangelo Michele del Museo dell Άrte Medievale di Coriza. Ιη conclusione, l'icona di san Mena da Kastoria, con la tipologia rara delle bestie feroci simili a lupi, viene compresa tra le opere della scuola di Kastoria ed enfatizza la rilevanza, lo splendore e il suo impatto per tutta la penisola balcanica.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου